Pytania i odpowiedzi dotyczące unijnej tablicy wyników wymiaru sprawiedliwości z 2024 r.

Pytania i odpowiedzi dotyczące unijnej tablicy wyników wymiaru sprawiedliwości z 2024 r.

Komisja Europejska opublikowała dziś unijną tablicę wyników wymiaru sprawiedliwości z 2024 r., która zawiera porównawczy przegląd dotyczący efektywności, jakości i niezależności systemów wymiaru sprawiedliwości w państwach członkowskich UE. Jest to dwunasta edycja tablicy. Dzięki niej można dowiedzieć się, jak w długiej perspektywie zmieniała się sytuacja w państwach członkowskich we wszystkich trzech obszarach dotyczących skutecznego wymiaru sprawiedliwości. efektywności, jakości i niezależności.

Czym jest unijna tablica wyników wymiaru sprawiedliwości?

Unijna tablica wyników wymiaru sprawiedliwości jest porównawczym narzędziem informacyjnym, którego celem jest wspieranie UE i państw członkowskich w poprawie skuteczności krajowych systemów wymiaru sprawiedliwości. Narzędzie to jest źródłem danych dotyczących efektywności, jakości i niezależności systemów wymiaru sprawiedliwości we wszystkich państwach członkowskich. Tablica jest jednym z narzędzi składających się na unijny zestaw instrumentów na rzecz praworządności, za pomocą którego Komisja monitoruje reformy wymiaru sprawiedliwości prowadzone w państwach członkowskich.

Tablica wyników pomaga we wskazaniu dobrych praktyk, ulepszeń i ewentualnych niedociągnięć. Zaprezentowano w niej obserwowane w czasie tendencje dotyczące funkcjonowania krajowych systemów wymiaru sprawiedliwości. Nie zawiera ona ogólnej jednolitej klasyfikacji, lecz przegląd sposobu funkcjonowania wszystkich systemów wymiaru sprawiedliwości. Opiera się to na różnych wskaźnikach, które są przedmiotem wspólnego zainteresowania wszystkich państw członkowskich.

W tablicy wyników nie promuje się żadnego konkretnego rodzaju systemu wymiaru sprawiedliwości, a wszystkie państwa członkowskie traktuje się w jednakowy sposób. Niezależnie od krajowego modelu wymiaru sprawiedliwości czy tradycji prawnych, na których się on zasadza, skuteczny system wymiaru sprawiedliwości charakteryzuje się między innymi terminowością, niezależnością, niskim poziomem opłat oraz łatwym dostępem.

Dlaczego krajowe systemy wymiaru sprawiedliwości są ważne dla UE?

Skuteczne systemy wymiaru sprawiedliwości są niezbędne do stosowania i egzekwowania prawa Unii oraz ochrony praworządności i innych wartości, na których zbudowano Unię, i które są wspólne dla państw członkowskich. Zapewniają osobom fizycznym i przedsiębiorstwom możliwość pełnego korzystania z przysługujących im praw, wzmacniają wzajemne zaufanie oraz przyczyniają się do tworzenia na jednolitym rynku otoczenia przyjaznego dla biznesu i inwestycji. Skuteczne systemy wymiaru sprawiedliwości mają kluczowe znaczenie dla wdrażania prawa UE, ponieważ gdy sądy krajowe stosują prawo Unii , działają jako sądy unijne.

Jaki jest związek między tablicą a sprawozdaniem na temat praworządności?

Unijna tablica wyników wymiaru sprawiedliwości jest częścią unijnego zestawu instrumentów na rzecz praworządności i jednym ze źródeł informacji wykorzystywanych w sprawozdaniu na temat praworządności. Zawiera ona dane porównawcze na temat funkcjonowania krajowych systemów wymiaru sprawiedliwości, podczas gdy roczne sprawozdanie na temat praworządności przedstawia jakościową ocenę istotnych zmian związanych z praworządnością we wszystkich 27 państwach członkowskich. Tablica wyników wymiaru sprawiedliwości i sprawozdanie na temat praworządności wzajemnie się zatem uzupełniają. Unijną tablicę wyników wymiaru sprawiedliwości z 2024 r. rozbudowano, aby zaspokajała również potrzeby dotyczące uzyskania dodatkowych informacji porównawczych stwierdzone podczas przygotowywania sprawozdania na temat praworządności z 2024 r.

Unijny zestaw instrumentów na rzecz praworządności obejmuje szeroki wachlarz narzędzi służących do starannego monitorowania i oceny problemów związanych z praworządnością w państwach członkowskich oraz reagowania na nie, między innymi postępowania w sprawie uchybienia zobowiązaniom państwa członkowskiego, europejski semestr, unijną tablicę wyników wymiaru sprawiedliwości, mechanizm współpracy i weryfikacji, procedurę określoną w art. 7 TUE oraz roczny cykl sprawozdawczy dotyczący praworządności, którego częścią jest sprawozdanie na temat praworządności.

Jakie są najważniejsze innowacje w dwunastej edycji unijnej tablicy wyników wymiaru sprawiedliwości?

Edycja tablicy wyników z 2024 r. zawiera 15 nowych lub zmienionych wartości, które poszerzają wiedzę w następujących obszarach:

• dostępu osób z niepełnosprawnościami do pracy w wymiarze sprawiedliwości;
• dostępu do wymiaru sprawiedliwości przez konsumentów wytaczających powództwa przedstawicielskie w sprawie ich interesów zbiorowych;
• dostępu do wymiaru sprawiedliwości przez dzieci, zarówno w postępowaniach cywilnych jak i karnych;
• kosztów pomocy prawnej wypłacanej adwokatom w konkretnej sprawie karnej;
• notariuszy i ich uprawnień w postępowaniu spadkowym;
• wynagrodzeń sędziów i prokuratorów;
• powoływania prezesów sądów:
• organów antykorupcyjnych zaangażowanych w weryfikację oświadczeń majątkowych;
• odwołania prokuratorów generalnych;
• powoływania członków organów najwyższych instancji sprawujących jurysdykcję konstytucyjną.

Jakie są główne ustalenia zawarte w unijnej tablicy wyników wymiaru sprawiedliwości z 2024 r.?

• Poprawiło się postrzeganie niezależności sądów, również w krajach dotkniętych wyzwaniami systemowymi: z badania Eurobarometru przeprowadzonego wśród ogółu społeczeństwa wynika, że od 2016 r. postrzeganie niezależności sądów przez ogół społeczeństwa poprawiło się lub nie uległo zmianie w 19 państwach członkowskich. Od zeszłego roku postrzeganie niezależności sądów przez opinię publiczną poprawiło się lub nie uległo zmianie w 17 państwach członkowskich. W dwóch państwach członkowskich poziom postrzeganej niezależności pozostaje szczególnie niski. Badanie Eurobarometru przeprowadzone wśród przedsiębiorstw pokazało, że od 2016 r. postrzeganie przez nie niezależności sądów poprawiło się lub nie uległo zmianie w 19 państwach członkowskich. Od zeszłego roku postrzeganie niezależności sądów przez przedsiębiorstwa poprawiło się lub nie uległo zmianie w 18 państwach członkowskich. Postrzeganie niezależności sądów – zarówno przez ogół społeczeństwa, jak i przez przedsiębiorstwa – poprawiło się również w państwach, które doświadczyły systemowych wyzwań związanych z niezależnością sądów.
• Z dostępnych danych z lat 2012–2022 wynika, że tendencje w zakresie efektywności są nadal pozytywne w przypadku większości spraw cywilnych, handlowych i administracyjnych. W 2022 r. nadal odczuwamy skutki działań wprowadzonych przez państwa członkowskie w celu zwiększenia odporności ich systemów i odbudowy tych systemów po pandemii COVID-19.
• Aby zapewnić ciągłość i porównywalność, wskaźniki dotyczące cyfryzacji wymiaru sprawiedliwości pozostawiono niezmienione. Z unijnej tablicy wyników wymiaru sprawiedliwości z 2024 r. wynika, że państwa członkowskie w dalszym ciągu usprawniają proces cyfryzacji swoich systemów wymiaru sprawiedliwości. Chociaż większość państw członkowskich korzysta już z rozwiązań cyfrowych w różnych kontekstach i w różnym stopniu, istnieje znaczne pole do poprawy.
• W większości państw członkowskich wprowadzono przynajmniej kilka rozwiązań wspierających uczestnictwo osób z niepełnosprawnościami jako wykwalifikowanych pracowników w systemie wymiaru sprawiedliwości. W 20 państwach członkowskich istnieją środki mające na celu wspieranie osób z niepełnosprawnościami w dostępie do zatrudnienia w wymiarze sprawiedliwości. 18 państw członkowskich wprowadziło środki mające na celu wspieranie warunków zatrudnienia i pracy osób z niepełnosprawnościami, które już pracują w systemie wymiaru sprawiedliwości, w tym w odniesieniu do ich wynagrodzenia i ochrony przed zwolnieniami.
• Jeżeli chodzi o dostęp dzieci do wymiaru sprawiedliwości, wszystkie państwa członkowskie dysponują co najmniej pewnymi szczególnymi rozwiązaniami dotyczącymi wymiaru sprawiedliwości przyjaznemu dziecku lub postępowań przyjaznych dziecku (zarówno postępowań cywilnych, jak i karnych lub w odniesieniu do nieletnich). We wszystkich państwach członkowskich prywatność i dane osobowe dzieci uczestniczących w postępowaniach sądowych lub pozasądowych lub w związku z innymi czynnościami są chronione zgodnie z prawem krajowym, a dzieci przesłuchuje się w przyjaznych dzieciom specjalistycznych placówkach.
• Jeśli chodzi o postępowania spadkowe i zaangażowane w nie organy, w tablicy wyników podkreślono, że w 13 państwach członkowskich część postępowania toczy się przed sądem, a część przed notariuszem. W pięciu państwach członkowskich postępowania w całości toczą się przed sądem, natomiast w dwóch państwach członkowskich toczą się w całości przed notariuszem. W czterech państwach członkowskich sądy mogą powierzyć notariuszom działanie w ich miejsce.

W jaki sposób skuteczne systemy wymiaru sprawiedliwości mogą wpływać na gospodarkę?

Skuteczne systemy wymiaru sprawiedliwości, które zapewniają utrzymanie praworządności, mają pozytywny wpływ na gospodarkę. Jeżeli system sądowy gwarantuje egzekwowanie praw, wierzyciele są bardziej skłonni do udzielania pożyczek, przedsiębiorstwa są mniej skłonne do zachowań oportunistycznych, ograniczane są koszty transakcji, a innowacyjne przedsiębiorstwa są bardziej skłonne do inwestowania.

Korzystny wpływ dobrze funkcjonujących krajowych systemów wymiaru sprawiedliwości na gospodarkę potwierdzono w wielu badaniach i w literaturze naukowej, w tym w publikacjach Europejskiego Banku Centralnego, Europejskiej Sieci Rad Sądownictwa, Międzynarodowego Funduszu Walutowego, OECD, Światowego Forum Ekonomicznego oraz Banku Światowego.

W wielu państwach członkowskich krajowe plany odbudowy i zwiększania odporności obejmują reformy i inwestycje w obszarze wymiaru sprawiedliwości. Unijna tablica wyników wymiaru sprawiedliwości ułatwi monitorowanie postępów w realizacji tych reform.

W jaki sposób w ramach unijnej tablicy wyników wymiaru sprawiedliwości z 2024 r. badano skuteczność wymiaru sprawiedliwości?

W tablicy wyników stosuje się wskaźniki dotyczące trzech głównych parametrów skutecznego systemu wymiaru sprawiedliwości: efektywności, jakości i niezależności.

Efektywność

Do wskaźników związanych z efektywnością postępowań zalicza się: liczbę spraw, szacowaną długość postępowania sądowego (czas przeznaczony na rozpatrzenie), wskaźnik zamykanych spraw (stosunek liczby spraw rozstrzygniętych do liczby spraw napływających) oraz liczbę spraw w toku. Tablica wyników przedstawia średnią długość postępowania w konkretnych dziedzinach, które dotyczą prawa Unii.

Jakość

Łatwy dostęp do wymiaru sprawiedliwości, odpowiednie zasoby, skuteczne narzędzia oceny i wykorzystywanie technologii informacyjno-komunikacyjnych to kluczowe wyznaczniki jakości systemów wymiaru sprawiedliwości. W tablicy wyników zastosowano różne wskaźniki dotyczące cyfryzacji, takie jak dostęp online do informacji i do orzeczeń sądowych, przepisy proceduralne przygotowane pod kątem cyfryzacji, wykorzystanie technologii cyfrowych przez sądy i prokuraturę, bezpieczne narzędzia elektroniczne służące do komunikacji lub dostęp online do akt spraw.

Niezależność

W tablicy wyników bada się postrzeganie niezależności sądów zarówno przez ogół społeczeństwa, jak i przedsiębiorstwa. Przedstawiono w niej również kilka nowych danych liczbowych dotyczących organów zajmujących się zapobieganiem korupcji, prowadzeniem dochodzeń w przypadku zaistnienia korupcji i jej ściganiem, w tym dane liczbowe dotyczące czasu trwania postępowań sądowych w sprawach dotyczących przekupstwa. Tablica wyników zawiera informacje na temat powoływania prezesów sądów najwyższych i prokuratorów generalnych, na temat najwyższych instancji sprawujących jurysdykcję konstytucyjną, uprawnień rad sądownictwa oraz niezależności adwokatów i izb adwokackich.

Jaką metodykę zastosowano w ramach unijnej tablicy wyników wymiaru sprawiedliwości?

Przy tworzeniu tablicy wyników korzystano z różnych źródeł informacji. Dużą część danych ilościowych dostarcza Europejska Komisja na rzecz Efektywności Wymiaru Sprawiedliwości (CEPEJ) Rady Europy, z którą Komisja zawarła umowę na przygotowanie specjalnej rocznej ekspertyzy. Dane te pochodzą z lat 2012–2021 i zostały dostarczone przez państwa członkowskie zgodnie z metodyką CEPEJ. Ekspertyza ta zawiera również szczegółowe uwagi i zestawienia informacji dotyczące poszczególnych państw, w których znajduje się więcej informacji dotyczących kontekstu krajowego i które należy interpretować łącznie z danymi liczbowymi.

Pozostałe dane pochodzą od grup osób odpowiedzialnych za kontakty w sprawach dotyczących krajowych systemów wymiaru sprawiedliwości, krajowych punktów kontaktowych ds. zwalczania korupcji, Europejskiej Sieci Rad Sądownictwa (ENCJ), Sieci Prezesów Sądów Najwyższych Unii Europejskiej, Stowarzyszenia Rad Stanu i Naczelnych Sądów Administracyjnych Unii Europejskiej, Europejskiej Sieci Konkurencji, Komitetu ds. Łączności, europejskiego obserwatorium do spraw naruszeń praw własności intelektualnej, Grupy Ekspertów ds. Zwalczania Prania Pieniędzy i Finansowania Terroryzmu, Eurostatu, Rady Izb Adwokackich Unii Europejskiej, Europejskiej Sieci Szkolenia Kadr Wymiaru Sprawiedliwości (EJTN) oraz sieci prokuratorów (NADAL).

Dlaczego brakuje niektórych danych?

Chociaż nadal brakuje danych w odniesieniu do niektórych państw członkowskich, braki te są coraz mniejsze. Pozostałe trudności w gromadzeniu danych są często spowodowane niewystarczającymi zdolnościami w dziedzinie statystyki lub faktem, że kategorie wykorzystywane w niektórych krajach do zbierania danych nie odpowiadają dokładnie kategoriom stosowanym na potrzeby tabeli wyników. Komisja będzie nadal zachęcać państwa członkowskie do uzupełniania braków danych.

W jaki sposób unijna tablica wyników wymiaru sprawiedliwości dostarcza dane na potrzeby europejskiego semestru i w jaki sposób jest ona związana z Instrumentem na rzecz Odbudowy i Zwiększania Odporności (RRF) oraz ze sprawozdaniem na temat praworządności?

Dzięki porównaniu informacji na temat systemów wymiaru sprawiedliwości państw członkowskich tablica wyników ułatwia zarówno zidentyfikowanie najlepszych praktyk i niedociągnięć, a także monitorowanie wyzwań i poczynionych postępów. W ramach europejskiego semestru przeprowadza się oceny poszczególnych krajów w drodze dwustronnego dialogu z organami krajowymi i zainteresowanymi stronami. Jeżeli stwierdzone niedociągnięcia mają znaczenie makroekonomiczne, analiza w ramach europejskiego semestru może skutkować tym, że Komisja wystąpi z wnioskiem do Rady o przyjęcie zaleceń dla poszczególnych krajów w celu poprawy krajowych systemów wymiaru sprawiedliwości w poszczególnych państwach członkowskich.

W ramach Instrumentu na rzecz Odbudowy i Zwiększania Odporności udostępniono ponad 648 mld EUR w formie pożyczek i bezzwrotnego wsparcia finansowego, z których każde państwo członkowskie będzie musiało przeznaczyć co najmniej 20% na transformację cyfrową oraz co najmniej 37% na działania wnoszące wkład w osiągnięcie celów klimatycznych. Jak dotąd proponowane przez państwa członkowskie reformy i inwestycje przekraczają te cele – wydatki na cyfryzację szacuje się na 26%, a wydatki na klimat na około 40%. Instrument ten zapewnia możliwość wypełnienia zaleceń dla poszczególnych krajów dotyczących systemów wymiaru sprawiedliwości oraz możliwość przyspieszenia cyfryzacji systemów wymiaru sprawiedliwości.

Tablica wyników wymiaru sprawiedliwości stanowi również wkład w roczne sprawozdanie na temat praworządności. Więcej informacji można znaleźć w sekcji powyżej.

W jaki sposób program „Sprawiedliwość” wspiera skuteczność systemów wymiaru sprawiedliwości?

W ramach programu „Sprawiedliwość”, którego całkowity budżet na lata 2021–2027 wynosi około 305 mln EUR, wspiera się dalszy rozwój europejskiej przestrzeni sprawiedliwości opartej na praworządności, w tym niezależności, jakości i efektywności systemu wymiaru sprawiedliwości, na zasadzie wzajemnego uznawania i zaufania, oraz na współpracy sądowej.

W 2023 r. na finansowanie projektów i innych działań w ramach trzech celów szczegółowych programu przeznaczono około 41,1 mln EUR:

• 11,1 mln EUR przeznaczono na propagowanie współpracy sądowej w sprawach cywilnych i karnych oraz na przyczynianie się do skutecznego i spójnego stosowania i egzekwowania instrumentów UE, a także na wsparcie państw członkowskich w zakresie ich podłączenia do systemu ECRIS-TCN;

• 16 mln EUR przeznaczono na wsparcie szkoleń dla pracowników wymiaru sprawiedliwości w zakresie unijnego prawa cywilnego, prawa karnego i praw podstawowych, systemów prawnych państw członkowskich oraz praworządności;

• 14 mln EUR przeznaczono na promowanie dostępu do wymiaru sprawiedliwości (w tym e-sprawiedliwości), praw ofiar i praw osób podejrzanych lub oskarżonych o popełnienie przestępstwa, a także na wsparcie rozwoju i wykorzystania narzędzi cyfrowych.

Dodatkowe informacje

Unijna tablica wyników wymiaru sprawiedliwości z 2024 r.

Unijna tablica wyników wymiaru sprawiedliwości – zestawienie informacji

Unijna tablica wyników wymiaru sprawiedliwości z 2024 r. – zestawienie danych ilościowych

Komunikat prasowy

Badanie Eurobarometr Flash FL540: Postrzegana niezależność krajowych systemów wymiaru sprawiedliwości w UE wśród ogółu społeczeństwa

Badanie Eurobarometr Flash FL541: Postrzegana niezależność krajowych systemów wymiaru sprawiedliwości w UE wśród przedsiębiorstw

Sprawozdanie na temat praworządności z 2023 r.

Unijny zestaw instrumentów na rzecz praworządności – zestawienie informacji

Strona internetowa poświęcona unijnej tablicy wyników wymiaru sprawiedliwości